احسان به پدر و مادر سرآمد همه ی نیكی ها

انسان می بایست به عنوان جانشین خداوند رفتاری مبتنی بر احسان را در پیش گیرد تا خلافت الهی خویش را بنمایاند.

احسان و نیكوكاری حوزه ای خاص را دربرنمی گیرد بلكه همه حوزه های زندگی از عواطف، گفتار و رفتار را شامل می شود. قرآن نیكی را نسبت به برخی از افراد جامعه كه توجه بیش تری را می طلبند مورد تأكید قرار داده است. از جمله كسانی كه احسان در حق آنان مورد تأكید و ترغیب قرار گرفته، احسان و نیكی به والدین است. در قرآن بیش از ده بار و به طور معمول پس از توحید و اعتقاد به وحدانیت خداوند از مردم خواسته شده كه در حق پدر و مادر احسان كنند.

در بینش و نگرش قرآنی نقش پدر و مادر در زندگی هر كسی در حد ایمان به وحدانیت خداوند است. كسی كه به خدا ایمان دارد می بایست به احسان به پدر و مادر بیندیشد و در این راه كوتاهی نكند. قراردادن احسان به والدین در كنار توحید به معنای آن است كه در بینش قرآنی نمی توان از ایمان و توحید به خدا سخن گفت درحالی كه در حق پدر و مادر نیكی نكرد.

ملازمه یكتاپرستی و احسان به پدر و مادر

پدر و مادر در طول توحید قرار دارند و پس از خداوند تنها كسانی كه می بایست مورد توجه و اهتمام قرار گیرند ایشان هستند. كسی كه به گمان خویش به خداوند و توحید باور دارد ولی از احسان به پدر و مادر خودداری می ورزد نمی تواند مدعی توحید واقعی باشد؛ زیرا هر بینش و نگرشی می بایست در رفتار و برخوردهای انسانی بروز كند. كسی كه در حق پدر و مادر نیكی نمی كند باید در ایمان و توحید خود تردید كند؛ زیرا قرآن میان توحید شخص و احسان به پدر و مادر نوعی ملازمه قرار داده است.

بنابراین باورمندان به توحید در حوزه های عاطفی و گفتاری و رفتاری باید در حق پدر و مادر احسان كنند و نیكوكاری در حق ایشان را اصل نخست و بدیهی برشمارند. (بقره آیه 38 و نیز نساء آیه 63 و نیز انعام آیه 115 و آیات دیگری كه توحید و احسان به والدین را در كنار یك دیگر مطرح می سازد.)

خداوند با تأكید بر احسان به پدر و مادر می كوشد تا جایگاه ویژه ای برای آنان پدید آورد و حق ایشان را به درستی بشناساند. گفتار نرم و نیكو و سنجیده و در نهایت فروتنی و از سر مهر و محبت و شفقت از نمونه های مصداقی احسان است كه خداوند به آن اشاره می كند. كمك مالی و تأمین نفقه و هزینه های ایشان نیز بخشی دیگر از مصادیق احسان شمرده شده است.

باید دانست كه خودداری از برخوردهای اهانت آمیز و یا دستور به بازداری مردم از این گونه رفتارها در حكم احكام عادی شمرده می شود؛ زیرا هر كسی از این حق برخوردار است كه مورد اهانت و تعرض و تعریض قرار نگیرد و تفاوتی میان پدر و مادر و دیگران در این بخش نیست. پس اگر خداوند به مردم فرمان می دهد كه نسبت به پدر و مادر اهانت نورزید و یا اف به كار نبرید به معنای این است كه این، حكم عادی و پیش پاافتاده ای است كه می بایست در حق همگان انجام شود.

افرادی كه در یك محیط با هم دیگر به سر می برند پس از مدتی با یك دیگر الفت گرفته و رفتارهای ایشان از حالت ادب اجتماعی بیرون می رود و به جهت اختلاف در برخی از سلیقه ها و مسائل ممكن است متعرض هم شوند. این گونه است كه از كسانی كه با هم زندگی می كنند خواسته شده است همواره ادب را رعایت كنند.

درباره پدر و مادر انسان باید فراتر از ادب اجتماعی عمل كند و در حق ایشان احسان روا دارد. به ویژه زمانی كه با آنان در یك جا به سرمی برد و یا آنان در سن پیری قرار می گیرند.

این زمان پدر و مادر به جهت كاهش توان رفتار اعتدالی و عدم كنترل رفتار و حركات ممكن است عصبانی شوند از این رو می بایست شخص با توجه به این وضعیت پیش آمده در حق پدر و مادر احسان بیش تری به عمل آورد.

قرآن با آوردن واژه رحم و رحمت می كوشد تا عواطف مردمان را نسبت به پدر و مادر تقویت كند. آنان كه در سن پیری و كهولت از ناتوانی جسمی و حتی بیانی و اندیشه ای رنج می برند نیاز به چیزی دارند كه در اصطلاح رحمت نامیده می شود. شخص می بایست نسبت به پدر و مادر رحم بورزد و عواطف خویش را نسبت به آنان بروز دهد و با رحمت با آنان برخورد كند. (نگاه كنید: اسراء آیه 32 و 42 و نیز نساء آیه 63)

قرآن با یادآوری رنجی كه مادر در هنگام بارداری و شیرخوارگی و كودكی فرزند می برد از او می خواهد كه در حق ایشان احسان و رحمت را مراعات كند. آیه 51 سوره احقاف در حقیقت با بیان این رنج ها و سختی ها سفارش بیش تری را نسبت به مادر به عمل می آورد. در حقیقت با بیان این مسایل می كوشد تا انسان را تشویق كند كه در حق مادر محبت و احسان بیش تری بنماید؛ به ویژه كه مادر از نظر عاطفی از حساسیت بیش تری برخوردار است و واكنش های وی بر اساس آن شكل می گیرد.

فرزند نمی بایست در برابر احسان خویش به پدر و مادر منتظر پاداشی باشد و اگر آنان حتی با وی خشونت و تندی نمودند از آنان برنجد.